Ιστορικά στοιχεία για θεραπευτικές χρήσεις του ελαιόλαδου και της ελιάς

Από τα αρχαία χρόνια ο Έλληνας είναι “εραστής και μύστης” της ελιάς. Όπως μαρτυρούν τα αρχαία ελαιοτριβεία που βρέθηκαν στη χώρα μας, ήξερε να την καλλιεργεί, να μαζεύει τους καρπούς της με τα χέρια ή ραβδίζοντάς την και να τους χρησιμοποιεί για την παραγωγή λαδιιού. Η ελιά αποτελεί “ιερό δέντρο” από τα αρχαία χρόνια και βρίσκεται υπό την προστασία της θεάς Αθηνάς. Όπως μας θυμίζει ο αρχαίος μύθος, στον αγώνα μεταξύ των θεών για την ανάδειξη του προστάτη των Αθηνών, που έγινε στον ιερό βράχο της Ακρόπολης, νικήτρια βγήκε η Αθηνά δωρίζοντας στους Αθηναίους την “πρώτη ελιά του κόσμου”, που φύτρωσε εκεί όπου χτύπησε το δόρυ της. Το δέντρο αυτό ήταν χρήσιμο για τη διατροφή, το φωτισμό, τη θέρμανση, την υγεία και τον καλλωπισμό των Αθηναίων. Από τότε τα ελαιόδεντρα γύρω από την Αθήνα έγιναν ιερά (μορίες ελιές) και προστατευμένα με φραγμούς (σηκούς). Αλίμονο σ’ όποιον τολμούσε να τις πειράξει, αφού η τιμωρία ήταν ο εξοστρακισμός ή ο θάνατος.

Το ελαιόλαδο χρησιμοποιείτο στην αρχαιότητα για καθαρισμό και περιποίηση. Οι αθλητές, με τη “στλεγγίδα” -ένα μεταλλικό εργαλείο κυρτωμένο στην άκρη- καθαρίζονταν από την σκόνη και τον ιδρώτα του στίβου. Σήμερα σαπούνια από ελαιόλαδο χρησιμοποιούνται απ’ όσους θέλουν να εκμεταλλευτούν τις αντιαλλεργικές ιδιότητες των φυσικών αυτών καθαριστικών.

Από το 4000 π.Χ. ήταν γνωστή η χρήση του ελαιολάδου για θεραπευτικούς σκοπούς. Ο Αριστοτέλης μελέτησε το ελαιόδενδρο και ανήγαγε την καλλιέργεια του σε επιστήμη. Ο Σόλων (639-559 π.Χ.) πρώτος νομοθέτησε την προστασία του. Ο Όμηρος το παρομοίασε με “χρυσό υγρό”. Ο Ιπποκράτης, ο πατέρας της Ιατρικής, το περιγράφει σαν το “τέλειο θεραπευτικό”. Στις διασωθείοες εργασίες του αναφέρονται περισσότερες από 60 φαρμακευτικές και ιατρικές χρήσεις του ελαιολάδου. Αυτές περιλαμβάνουν δερματολογικές ασθένειες, μυϊκούς πόνους, θεραπεία του έλκους και της χολέρας, φλεγμονές των ούλων, αϋπνία, ναυτία, πυρετό και στομαχικούς πόνους.

Ο Διοσκουρίδης ονομάζει το ελαιόλαδο “προς την εν υγεία χρήσιν άριστον”. Αναφέρει ποικίλες θεραπευτικές ιδιότητες κατά του έρπητος και της άφθας. Έχει θερμαντικές ιδιότητες, καταπολεμά την ουλίτιδα και διευκολύνει τη λειτουργία του παχέος εντέρου. Αναφέρει επίσης ότι το ελαιόλαδο από τις άγριες ελιές είναι στυπτικό, ευεργετικό για τις κεφαλαλγίες και την καταπολέμηση της πιτυρίδας.

Θεραπευτικές ιδιότητες ελαιόλαδου

Photo: Sean O’Casaidhe

Το ελαιόλαδο, όπως και όλα τα φυσικά τρόφιμα, εκτός από τρόφιμο είναι και φάρμακο! Για να το πούμε και αλλιώς, το ελαιόλαδο θεραπεύει με διάφορους τρόπους! Για να αποδώσει όμως το μέγιστο ωφέλιμο αποτέλεσμα στην υγεία μας, πρέπει να θέσουμε ως βασική προυπόθεση ότι θα είναι ΒΙΟΛΟΓΙΚΟ, ώστε να είναι απαλλαγμένο από ουσίες χημικές που αλλοιώνουν την θεραπευτική του δράση και επιβαρύνουν κι από πάνω τον οργανισμό μας με υπολείμματα φυτοφαρμάκων κ.α. Θεωρείται μικροβιοκτόνο, απολυμαντικό, χολαγωγικό, αντιδιαβητικό .

Συνιστάται στη δυσκοιλιότητα, στις παθήσεις του ήπατος, τις πιτυριάσεις του δέρματος, για την τόνωση των μαλλιών.

Επίσης είναι υπακτικό, πίνεται σε περιπτώσεις χολολιθίασης, ενώ μπορεί να χρησιμοποιηθεί με πλύσεις σε περιπτώσεις σπαστικής κολίτιδας.

Ανακουφίζει τους πόνους στο στομάχι από υπερέκκριση υδροχλωρικού οξέως, διαλύει τη χοληστερίνη είναι καταπραϋντικό και σπασμολυτικό σε κωλικούς των νεφρών και του ήπατος.

Τα φύλλα της ελιάς έχουν αντιπυρετική, ηρεμιστική, στυπτική και αντισηπτική δράση ενώ κατεβάζουν την πίεση του αίματος: Τα φύλλα της ελιάς περιέχουν πολλές δραστικές ουσίες που δρουν αντιυπερτασικά (τους ολεοευρωποσίδες, την ολεοζίνη και το γλυκολικό οξύ) και ανακουφίζουν από τα συμπτώματα της υψηλής πίεσης, όπως είναι οι πονοκέφαλοι και οι ίλιγγοι. Το ρόφημα αυτό ενδείκνυται για όσους ταλαιπωρούνται από υπέρταση, καθώς και από πεπτικά προβλήματα (π.χ. δυσπεψία, φουσκώματα, πέτρες στη χολή). Μπορείτε να πίνετε 1-2 ροφήματα την ημέρα μετά τα γεύματα.

Πώς να το ετοιμάσετε: Ρίχνετε σε 300 ml νερό (όσο δύο ποτήρια) 20 γρ. ξηρά φύλλα ελιάς και τα αφήνετε να βράσουν μαζί για 15’. Πίνετε το ρόφημα ζεστό (μισό το πρωί και μισό το βράδυ).

Ελαιόλαδο για την καρδιά

Photo: Birger Hoppe

Η λογική κατανάλωση μιας ποσότητας ελαιολάδου κάθε μέρα, είναι ικανή να δημιουργήσει μια ασπίδα προστασίας στην καρδιά μας. Αυτό αναδείχθηκε ύστερα από πολύχρονες έρευνες, που πραγματοποίησαν ο καθηγητής Καρδιολογίας, Δημήτριος Κρεμαστινός, ο αναπληρωτής καθηγητής Καρδιολογίας, Ευστάθιος Ηλιοδρομίτης, και οι συνεργάτες τους στο Ερευνητικό και Πειραματικό Κέντρο της Ελληνικής Φαρμακοβιομηχανίας. Σύμφωνα με την έρευνα που παρουσιάσθηκε  παρόντος και του καθηγητή Μαγκντί Γιακούμπ, το συστατικό ελευρωπαΐνη είναι αυτό που έχει τις ευεργετικές ιδιότητες για την καρδιά. Από την πειραματική μελέτη σε κουνέλια προέκυψε ότι η χορήγηση ελευρωπαΐνης μειώνει την έκταση του εμφράγματος του μυοκαρδίου σε φυσιολογικά κουνέλια και σε μεγαλύτερη δόση σε υπερχοληστερολεμικά. Επιπλέον, το συγκεκριμένο συστατικό προστατεύει από την οξειδωτική βλάβη κατά τη διάρκεια της ισχαιμίας – επεναιμάτωσης.  Προέκυψε ακόμη ότι με τη χορήγηση 10 και 20 μικρογραμμαρίων ελευρωπαΐνης, μειώνονται τα επίπεδα της ολικής χοληστερόλης κατά 28,7% και 33% και των τριγλυκεριδίων κατά 41,1% και 61,4%, αντίστοιχα. Η ποσότητα του ελαιολάδου, για να υπάρξει θετικό αποτέλεσμα, θα πρέπει να υπολογιστεί με κουτάλι ανά γεύμα, ή σαλάτα. Η χορήγηση της ελευρωπαΐνης έχει προστατευτικό και θεραπευτικό αποτέλεσμα στην καρδιοτοξικότητα, που προκαλείται από την οξεία και τη χρόνια χορήγηση αδριανομυκίνης.

Χρήση των φύλλων της ελιάς σε εναλλακτικές θεραπείες:

Photo by Jan Locam.

Στα φύλλα της ελιάς περιέχονται αρκετές φαινολικές ενώσεις, σημαντικότερες εκ των οποίων είναι η ελαιοευρωπαΐνη και η υδροξυτυροσόλη. Οι ιδιότητες των φύλλων ελιάς, έχουν αποδοθεί κυρίως σε αυτές τις 2 ουσίες. Τα οφέλη από την κατανάλωση φύλλων ελιάς (χυμού, αψεθήματος, ελαιόλαδου), συνοπτικά αναφέρονται ως εξής:

1. Ενίσχυση ανοσοποιητικού συστήματος. Αποτελεί το κυρίαρχο όφελος με την κατανάλωση χυμού ή ροφήματος φύλλων ελιάς, λόγω του ενεργού συστατικού τους, την ελαιοευρωπαΐνη. Η αποτελεσματικότητα κατά πολλών παθογόνων, μπορεί να ωφελήσει στην αντιμετώπιση των ιών της γρίπης, του έρπητα, μύκητες (υπερανάπτυξη ζυμομυκήτων – Yeast Syndrome), βακτήρια (11 ειδών). Έχουν αναφερθεί θεαματικά αποτελέσματα και στην αντιμετώπιση έντονων συμπτωμάτων του AIDS με χορήγηση φύλλων ελιάς.

2. Αντιοξειδωτική δράση. Η αναστολή της οξείδωσης της LDL χοληστερόλης, που προκαλεί η ελαιοευρωπαΐνη των φύλλων ελιάς, μειώνει τον κίνδυνο ανάπτυξης καρδιαγγειακών νοσημάτων. Η ταυτόχρονη παρουσία της «αντιοξειδωτικής» βιταμίνης Ε που υπάρχει σε αφθονία στα φύλλα ελιάς, ενισχύει ακόμα περισσότερο την εν λόγω δράση.

3. Αντιυπερτασική δράση. Από τη δεκαετία του 1950, υπάρχουν κλινικά δεδομένα για τη χρήση των φύλλων ελιάς στη θεραπεία της υπέρτασης, μέσω της αγγειοδιασταλτικής τους δράσης.

4. Αναστολή συγκόλλησης των αιμοπεταλίων. Αυτή η ιδιότητα μετατρέπει τα φύλλα ελιάς, σε σημαντικό όπλο για την αντιμετώπιση των καρδιαγγειακών επεισοδίων και την αποφυγή επικίνδυνων θρόμβων.

5. Αύξηση ενεργητικότητας – Αντιμετώπιση χρόνιας κόπωσης. Η κατανάλωση φύλλων ελιάς έχει αναφερθεί πολλάκις από ασθενείς, αλλά και από υγιή άτομα, ότι προσδίδει μεγαλύτερη ενεργητικότητα. Αυτή η μεγαλύτερη ενεργητικότητα, δυνητικά μπορεί να αυξήσει την απόδοση στην εργασία, την επίδοση στον αθλητισμό. Επίσης, έχουν αναφερθεί πολλά περιστατικά ταχείας ανάρρωσης από χρόνια κόπωση με τη συχνή και συστηματική κατανάλωση φύλλων ελιάς. Εν ολίγοις, αποτελούν σημαντικότατο εργαλείο του σύγχρονου και επιβαρημένου από το στρες ανθρώπου, στην ανάγκη για ευεξία και μακροζωία.

Εύκολα μπορεί κανείς να παρατηρήσει, τον πλούτο των φύλλων ελιάς σε ιχνοστοιχεία, μέταλλα και βιταμίνες, καθιστώντας τα σε πολύτιμο διατροφικό εργαλείο του ανθρώπου. Παράλληλα, η αναλογία τους σε λιπαρά οξέα (κορεσμένα, μονοακόρεστα, πολυακόρεστα), είναι η ιδανική και υποδεικνύει τις καρδιοπροστατευτικές τους ιδιότητες.

Ελαιόλαδο για υγειινή διατροφή και καλή υγεία

Γενικά το ελαιόλαδο χρησιμοποιήθηκε από την αρχαιότητα, ως θρεπτικό συστατικό, ως φάρμακο ή φορέας φαρμάκων και ως καλλυντικό.

Πριν από έναν αιώνα περίπου διαπιστώθηκε ότι προσθήκη ελαιόλαδου στο γεύμα βοηθούσε στη μείωση της συγκέντρωσης των γαστρικών υγρών, μείωση της δυσπεψίας και ελάττωση του πόνου, με τη χορήγηση ελαιόλαδου μαζί με χυμό από πορτοκάλι (Κυριτσάκης 1988).

Νεότερες μελέτες έδειξαν τη θεραπευτική δράση του ελαιόλαδου στο δωδεκαδακτυλικό έλκος και τη βελτίωση της κινητικότητας του παχέως εντέρου. Αντικατάσταση, στο διαιτολόγιο, του ζωικού λίπους με ελαιόλαδο μείωσε κατά 33,4% τα περιστατικά του έλκους του δωδεκαδάκτυλου (Κυριτσάκης 1988).

Από πολύ παλαιά το ελαιόλαδο χρησιμοποιήθηκε σε τοπικές εφαρμογές κατά των παθήσεων του δέρματος με ικανοποιητικά αποτελέσματα. Φαίνεται ότι ο ρόλος του στην περίπτωση αυτή οφείλεται στη δράση της βιταμίνης Ε. Γνωστός επίσης είναι ο προστατευτικός ρόλος του ελαιόλαδου στο δέρμα από την ακτινοβολία και ο κατευναστικός ρόλος του στους πόνους από νήγματα διαφόρων εντόμων (Ηurley 1919).

Οι Christakis et al. (1980) υποστήριξαν ότι το ελαιόλαδο προλαμβάνει ορισμένες ασθένειες του ήπατος και παρουσιάζει αξιόλογη ευεργετική δράση στη θεραπεία του διαβήτη. Επίσης διαπιστώθηκε ότι το ελαιόλαδο εξαιτίας της μεγάλης του περιεκτικότητας στο μονοακόρεστο ελαϊκό οξύ προστατεύει τον οργανισμό από τη δημιουργία θρομβώσεων (Κυριτσάκης 1988). Το ελαιόλαδο, ακόμη, επιδρά ευνοϊκά στην ανάπτυξη του κεντρικού νευρικού συστήματος, στη δομή των οστών, του εγκεφάλου και του αγγειακού συστήματος και στην κανονική ανάπτυξη των παιδιών (Christakis et al. 1982; Laval Jeanter et al. 1980; Crawford et al. 1980).

Η ευνοϊκή δράση του ελαιόλαδου στην ανάπτυξη των νεαρών οργανισμών σύμφωνα με τους Crawford et al. (1980) αποδίδεται στο ρόλο που διαδραματίζει το ελαϊκό οξύ που βρίσκεται σε μεγάλη ποσότητα στο ελαιόλαδο. Επίσης πολύ αξιόλογος είναι ο ρόλος του λινελαϊκού οξέος το οποίο συναντάται στο ελαιόλαδο στην ίδια περίπου περιεκτικότητα με το μητρικό γάλα.

Είναι γνωστό ότι το λιπαρά οξέα λινελαϊκό (Δ9,12C18:2) και α-λινολενικό (Δ9,12,15C18:3) είναι απαραίτητα λιπαρά οξέα τα οποία δεν δύνανται να βιοσυντεθούν από τον άνθρωπο και συνιστούν τον προάγγελο βιοσύνθεσης των προσταγλανδινών, των προστακυκλινών και των θρομβοξανών των ομάδων n-6 και n-3. Απρόσκοπτη βιοσύνθεση των ουσιών αυτών σχετίζεται με μειωμένο αριθμό παθήσεων του καρδιοαγγειακού συστήματος του ανθρώπου δεδομέμης της αύξησης της HDL-χοληστερόλης στον ορό του αίματος και συνεπώς μείωσης της παρουσίας αθηρωματικών πλακών στο αίμα

Beare-Rogers 1985; 1988; Aggelis et al. 1987; 1988; Horrobin 1992; Ratledge 1993

Είναι γνωστό επίσης, ότι η υπερκατανάλωση πολυακόρεστων ελαίων ή γενικά ο υπερεμπλουτισμός της δίαιτας με τέτοιες λιπαρές ύλες (πολυακόρεστες), έχει δημιουργήσει πολλά ερωτηματικά και έχουν διατυπωθεί αρκετές επιφυλάξεις. Οι επιφυλάξεις αυτές στρέφονται, κυρίως, στους κινδύνους οι οποίοι μπορεί να δημιουργηθούν από τα προϊόντα οξείδωσης των πολυακορέστων λιπαρών υλών και από την αύξηση των αναγκών του οργανισμού σε βιταμίνη Ε, που είναι συνέπεια της μεγάλης κατανάλωσης πολυακορέστων λιπαρών οξέων. Βεβαίως είναι γνωστό ότι ο ανθρώπινος οργανισμός χρειάζεται οπωσδήποτε τα απαραίτητα πολυακόρεστα οξέα λινελαϊκό και α-λινολενικό και ότι η έλλειψη των οξέων αυτών δημιουργεί σοβαρά προβλήματα. Ιδιαίτερο δε ρόλο, στη διατροφή, δεν έχει το μόνο το αθροιστικό σύνολο των πολυακορέστων λιπαρών οξέων (λινελαϊκό – α-λινολενικό) αλλά η μεταξύ τους σχέση (Emken 1983; Bear-Rogers 1988). Ενώ όμως είναι διαπιστωμένη η αναγκαιότητα της παρουσίας των πολυακορέστων λιπαρών οξέων, στη δίαιτα, θα ήταν ίσως παρακινδυνευμένο να δεχτούμε ότι η συνεχής αύξηση της κατανάλωσης πολυακoρέστων ελαίων αποτελεί τη μόνη λύση αφού, όπως προαναφέρθηκε, έχουν εκδηλωθεί προβλήματα από την αυξημένη κατανάλωση τους.

Οι Christakis et al. (1980) αποδίδουν την υψηλή βιολογική αξία του ελαιόλαδου στα παρακάτω χαρακτηριστικά του:

• Καλή σχέση των κορεσμένων και των μονοακορέστων λιπαρών οξέων.
• Καλή σχέση μεταξύ της βιταμίνης Ε και των πολυακόρεστων λιπαρών οξέων (κυρίως λινελαϊκό οξύ)
• Παρουσία φυσικών αντιοξειδωτικών ουσιών σε άριστη συγκέντρωση.
• Παρουσία του λινελαϊκού οξέος σε ποσοστό 10%, περίπου, ποσοστό που βρίσκεται μέσα στα όρια των απαιτήσεων του οργανισμού, σε βασικά λιπαρά οξέα, καλύπτοντας έτσι τις ανάγκες του και όταν το ελαιόλαδο χρησιμοποιείται σαν μόνη πηγή λιπαρών.
• Μεγάλη περιεκτικότητα σε υδρογονάνθρακα σκουαλένιο, ο οποίος διαδραματίζει ιδιαίτερο ρόλο στο μεταβολισμό.

Συμπερασματικά μπορεί να αναφερθεί ότι το ελαιόλαδο είναι μια σπουδαία λιπαρή ύλη στη διατροφή του ανθρώπου με αναμφισβήτητη βιολογική και θρεπτική αξία

Phyto.gr